Vat.lat.43
Manuscript information
- Resource type:
- Manuscript
- Collection:
- Vat.lat.
- Shelfmark:
- Vat.lat.43
- Library:
- Biblioteca Apostolica Vaticana
- Date:
- Sec. IX
- Beginning date:
- 801
- Ending date:
- 900
- Support:
- membr.
- Height:
- 235
- Width:
- 165
- Extent:
- 211 (- f. 148)
- Overview:
- Quattuor evangelia, capitulari, lectionibus, canonibus evangeliorum instructa,et prologis, argumentis, capitulis, singulis evangeliis praeeuntibus, locupletata.
Description
- Writing:
- <carolina>
- Uniform title:
- Biblia. N.T. Evangelia. Latino
- General note:
- F. 211v SS. Trinitatis praefationis fragmentum ab usitato diversum ac mendosissime alia manu exscriptum. Inc. cum unigenito filio tuo spiritu sancto unus est dominus. Des. et in mayestate adoretur ecalitas quam laudant angeli. Subsequuntur: hymnus: Veni redemptor gentium; fragmentum alterius hymni: Christe redemptor.
- Language:
- Latino
- Alphabet:
- Latino.
Administrative information
- Source of information:
- M. Vattasso, P. Franchi De' Cavalieri, Codices Vaticani Latini, I: Codices 1-678, Romae 1902, p. 52
Curatorial narrative
Il codice è un evangeliario realizzato nella Francia occidentale, quasi certamente a Tours, in uno dei centri scrittori più celebri: il monastero di S. Martino, che raggiunse il suo splendore nella metà del IX sec. subito dopo la morte di Alcuino, abate fino alla sua morte avvenuta nell’804. Oltre al testo dei vangeli, il codice contiene degli interessanti capitula posti all’inizio del manoscritto e i Canoni eusebiani: entrambi i testi sono mutili. L’ultimo foglio presenta frammenti testuali in una carolina tarda del X-XI sec. non collegabili ai testi evangelici. La scrittura utilizzata per il codice è una carolina abbastanza elegante e ordinata, mentre gli incipit dei Vangeli, scritti in capitale rustica ed in onciale, e le rubriche, anch’esse in capitale rustica, sono vergate con inchiostro verde. Il testo è scandito da iniziali semplici in colore verde scuro, disposti nel margine di sinistra. L’apparato decorativo si presenta ricco: esso è stato oggetto di studio perché peculiare dello stile di Tours della metà del IX sec. Definito da Rand come stile “franco-sassone”, si tratta di una ornamentazione con chiare influenze insulari, ben visibili in ogni iniziale di Vangelo, decorata ad intreccio e nelle parti terminanti con fioroni o teste d’uccello o animali mostruosi. I Canoni eusebiani sono invece racchiusi tra colonne, che imitano il marmo verde, e archi decorati con motivi a forma di greca e intrecci.
Il codice entrò nelle collezioni della Vaticana negli anni Settanta del XVI sec., durante il pontificato di Gregorio XIII (1572-1585).
Il brano trascritto e annotato è ai ff. 173v-174r: dalla fine del capitulare evangeliorum e Gv 1, 1-19.
Bibliografia
RAND, A survey, pp. 67, 169-170; JULLIEN, Les sources, pp. 69, 156-157; DUVAL - ARNOULD nr. 31, pp. 192-193; CHERUBINI - PRATESI, Paleografia, p. 375, tav. 75. Ulteriori citazioni bibliografiche.
Parts of this manuscript
211v(1)
SS. Trinitatis praefationis fragmentum
- Date:
- sec. IX
- Beginning date:
- 801
- Ending date:
- 900
- Locus:
- 211v(1)
- Supplied title:
- SS. Trinitatis praefationis fragmentum
- Incipit:
- Cum unigenito filio tuo spiritu sancto unus est dominus
- Explicit:
- et in mayestate adoretur ecalitas quam laudant angeli
- General note:
- Ab usitato diversum ac mendosissime alia manu exscriptum.
- Language:
- Latino.
- Alphabet:
- Latino.
- Source of information:
- M. Vattasso, P. Franchi De' Cavalieri, Codices Vaticani Latini, I: Codices 1-678, Romae 1902, p. 52.
211v(2)
Hymnus
- Date:
- sec. IX
- Beginning date:
- 801
- Ending date:
- 900
- Locus:
- 211v(2)
- Supplied title:
- Hymnus
- Incipit text:
- Veni redempotor gentiu(m)
- General note:
- Cf. Chevalier, n. 21234.
- Language:
- Latino.
- Alphabet:
- Latino.
- Source of information:
- M. Vattasso, P. Franchi De' Cavalieri, Codices Vaticani Latini, I: Codices 1-678, Romae 1902, p. 52.
211v(3)
Fragmentum alterius hymni
- Date:
- sec. IX
- Beginning date:
- 801
- Ending date:
- 900
- Locus:
- 211v(3)
- Supplied title:
- Fragmentum alterius hymni
- Incipit text:
- Christe redemptor omnium ex Patre Patris unice solus
- General note:
- Cf. Chevalier, n. 2960.
- Language:
- Latino.
- Alphabet:
- Latino.
- Source of information:
- IAM37.5. M. Vattasso, P. Franchi De' Cavalieri, Codices Vaticani Latini, I: Codices 1-678, Romae 1902, p. 52.
1r-15v
Capitulare evangeliorum per anni circulum cum indicatione stationum
23r-28v
Canones evangeliorum
1v, 15v, 17v, 19v, 20r, 23r, 30v-79v
<Evangelium s. Matthaei>
- Date:
- Sec. IX
- Beginning date:
- 801
- Ending date:
- 900
- Locus:
- 1v, 15v, 17v, 19v, 20r, 23r, 30v-79v
- Supplied title:
- <Evangelium s. Matthaei>
- Uniform title:
- Biblia. N.T. Evang. sec. Matthaeum. Latino
- General note:
- (f. 30v) <Evangelium s. Matthaei>. Praemittuntur: (f. 1) capitulare evangeliorum de anni circulo et de diversis causis cum romanis stationibus, initio mutilum. Inc. Ebdomada II post teophaniam; (f. 15v) s. Hier. praefatio in quattuor evangelia: Nouum opus facere mecogis; (f. 17v) <eiusdem> prologus quattuor euangeliorum: Plures fuisse qui euangelia scripserunt; (f. 19v) argumentum eiusdem (?): Matheus sicut in ordine primus; (f. 20) breviarium eiusdem; (f. 23) canones evangeliorum, primo omisso. <f. 29 anteposto all'incipit>.
- Language:
- latino
- Alphabet:
- Latino.
- Source of information:
- M. Vattasso, P. Franchi De' Cavalieri, Codices Vaticani Latini, I: Codices 1-678, Romae 1902, p. 52
79v, 80r, 82r-113r
Evangelium s. Marci
- Date:
- Sec. IX
- Beginning date:
- 801
- Ending date:
- 900
- Locus:
- 79v, 80r, 82r-113r
- Supplied title:
- Evangelium s. Marci
- Uniform title:
- Biblia. N.T. Evang. sec. Marcum. Latino
- General note:
- (f. 82) Evangelium s. Marci. Praeeunt: (f. 79v) prologus: Marcus euangelista dei electus; (f. 80) breviarium.
- Language:
- latino
- Alphabet:
- Latino.
- Source of information:
- M. Vattasso, P. Franchi De' Cavalieri, Codices Vaticani Latini, I: Codices 1-678, Romae 1902, p. 52
113r, 114r, 119r-172r
Evangelium s. Lucae
- Date:
- Sec. IX
- Beginning date:
- 801
- Ending date:
- 900
- Locus:
- 113r, 114r, 119r-172r
- Supplied title:
- Evangelium s. Lucae
- Uniform title:
- Biblia. N.T. Evang. sec. Lucam. Latino
- General note:
- (f. 119) Evangelium s. Lucae. Praemittuntur: (f. 113) argumentum: Lucas syrus antiocensis; (f. 114) capitula.
- Language:
- latino
- Alphabet:
- Latino.
- Source of information:
- M. Vattasso, P. Franchi De' Cavalieri, Codices Vaticani Latini, I: Codices 1-678, Romae 1902, p. 52
172r, 172v, 174r-211r
Evangelium s. Ioannis
- Date:
- Sec. IX
- Beginning date:
- 801
- Ending date:
- 900
- Locus:
- 172r, 172v, 174r-211r
- Supplied title:
- Evangelium s. Ioannis
- Uniform title:
- Biblia. N.T. Evang. sec. Iohannem. Latino
- General note:
- (f. 174) Evangelium s. loannis. Praeeunt: (f. 172) argumentum: Hic est iohannes euangelista; (f. 172v) capitula.
- Language:
- latino
- Alphabet:
- Latino.
- Source of information:
- M. Vattasso, P. Franchi De' Cavalieri, Codices Vaticani Latini, I: Codices 1-678, Romae 1902, p. 52