Latin Paleography From Antiquity to the Renaissance [by A. M. Piazzoni]

Vat.lat.43

Manuscript information

Resource type:
Manuscript
Collection:
Vat.lat.
Shelfmark:
Vat.lat.43
Library:
Biblioteca Apostolica Vaticana
Date:
Sec. IX
Beginning date:
801
Ending date:
900
Support:
membr.
Height:
235
Width:
165
Extent:
211 (- f. 148)
Overview:
Quattuor evangelia, capitulari, lectionibus, canonibus evangeliorum instructa,et prologis, argumentis, capitulis, singulis evangeliis praeeuntibus, locupletata.
Exhibit Tags:
Carolina

Description

Writing:
<carolina>
Other author:
Hieronymus, s., 342/347-419 [internal]
Uniform title:
Biblia. N.T. Evangelia. Latino
General note:
F. 211v SS. Trinitatis praefationis fragmentum ab usitato diversum ac mendosissime alia manu exscriptum. Inc. cum unigenito filio tuo spiritu sancto unus est dominus. Des. et in mayestate adoretur ecalitas quam laudant angeli. Subsequuntur: hymnus: Veni redemptor gentium; fragmentum alterius hymni: Christe redemptor.
Language:
Latino
Alphabet:
Latino.

Administrative information

Source of information:
M. Vattasso, P. Franchi De' Cavalieri, Codices Vaticani Latini, I: Codices 1-678, Romae 1902, p. 52

Curatorial narrative

Il codice è un evangeliario realizzato nella Francia occidentale, quasi certamente a Tours, in uno dei centri scrittori più celebri: il monastero di S. Martino, che raggiunse il suo splendore nella metà del IX sec. subito dopo la morte di Alcuino, abate fino alla sua morte avvenuta nell’804. Oltre al testo dei vangeli, il codice contiene degli interessanti capitula posti all’inizio del manoscritto e i Canoni eusebiani: entrambi i testi sono mutili. L’ultimo foglio presenta frammenti testuali in una carolina tarda del X-XI sec. non collegabili ai testi evangelici. La scrittura utilizzata per il codice è una carolina abbastanza elegante e ordinata, mentre gli incipit dei Vangeli, scritti in capitale rustica ed in onciale, e le rubriche, anch’esse in capitale rustica, sono vergate con inchiostro verde. Il testo è scandito da iniziali semplici in colore verde scuro, disposti nel margine di sinistra. L’apparato decorativo si presenta ricco: esso è stato oggetto di studio perché peculiare dello stile di Tours della metà del IX sec. Definito da Rand come stile “franco-sassone”, si tratta di una ornamentazione con chiare influenze insulari, ben visibili in ogni iniziale di Vangelo, decorata ad intreccio e nelle parti terminanti con fioroni o teste d’uccello o animali mostruosi. I Canoni eusebiani sono invece racchiusi tra colonne, che imitano il marmo verde, e archi decorati con motivi a forma di greca e intrecci.

Il codice entrò nelle collezioni della Vaticana negli anni Settanta del XVI sec., durante il pontificato di Gregorio XIII (1572-1585).

Il brano trascritto e annotato è ai ff. 173v-174r: dalla fine del capitulare evangeliorum e Gv 1, 1-19.

 

Bibliografia

RAND, A survey, pp. 67, 169-170; JULLIEN, Les sources, pp. 69, 156-157; DUVAL - ARNOULD nr. 31, pp. 192-193; CHERUBINI - PRATESI, Paleografia, p. 375, tav. 75Ulteriori citazioni bibliografiche.

Parts of this manuscript

211v(1)

SS. Trinitatis praefationis fragmentum

Date:
sec. IX
Beginning date:
801
Ending date:
900
Locus:
211v(1)
Supplied title:
SS. Trinitatis praefationis fragmentum
Incipit:
Cum unigenito filio tuo spiritu sancto unus est dominus
Explicit:
et in mayestate adoretur ecalitas quam laudant angeli
General note:
Ab usitato diversum ac mendosissime alia manu exscriptum.
Language:
Latino.
Alphabet:
Latino.
Source of information:
M. Vattasso, P. Franchi De' Cavalieri, Codices Vaticani Latini, I: Codices 1-678, Romae 1902, p. 52.

211v(2)

Hymnus

Date:
sec. IX
Beginning date:
801
Ending date:
900
Locus:
211v(2)
Supplied title:
Hymnus
Incipit text:
Veni redempotor gentiu(m)
General note:
Cf. Chevalier, n. 21234.
Language:
Latino.
Alphabet:
Latino.
Source of information:
M. Vattasso, P. Franchi De' Cavalieri, Codices Vaticani Latini, I: Codices 1-678, Romae 1902, p. 52.

211v(3)

Fragmentum alterius hymni

Date:
sec. IX
Beginning date:
801
Ending date:
900
Locus:
211v(3)
Supplied title:
Fragmentum alterius hymni
Incipit text:
Christe redemptor omnium ex Patre Patris unice solus
General note:
Cf. Chevalier, n. 2960.
Language:
Latino.
Alphabet:
Latino.
Source of information:
IAM37.5. M. Vattasso, P. Franchi De' Cavalieri, Codices Vaticani Latini, I: Codices 1-678, Romae 1902, p. 52.

1r-15v

Capitulare evangeliorum per anni circulum cum indicatione stationum

Date:
sec. IX
Beginning date:
801
Ending date:
900
Locus:
1r-15v
Title:
Capitulare evangeliorum per anni circulum cum indicatione stationum
Language:
Latino.
Alphabet:
Latino.
Source of information:
IAM130.2

23r-28v

Eusebius Caesariensis, Canones evangeliorum

Date:
sec. IX
Beginning date:
801
Ending date:
900
Support:
membr.
Locus:
23r-28v
Author:
Eusebius Caesariensis, vesc., c. 265-c. 340 [internal]
Title:
Canones evangeliorum
Language:
Latino.
Alphabet:
Latino.
Source of information:
IAM60.1

1v, 15v, 17v, 19v, 20r, 23r, 30v-79v

<Evangelium s. Matthaei>

Date:
Sec. IX
Beginning date:
801
Ending date:
900
Locus:
1v, 15v, 17v, 19v, 20r, 23r, 30v-79v
Supplied title:
<Evangelium s. Matthaei>
Uniform title:
Biblia. N.T. Evang. sec. Matthaeum. Latino
General note:
(f. 30v) <Evangelium s. Matthaei>. Praemittuntur: (f. 1) capitulare evangeliorum de anni circulo et de diversis causis cum romanis stationibus, initio mutilum. Inc. Ebdomada II post teophaniam; (f. 15v) s. Hier. praefatio in quattuor evangelia: Nouum opus facere mecogis; (f. 17v) <eiusdem> prologus quattuor euangeliorum: Plures fuisse qui euangelia scripserunt; (f. 19v) argumentum eiusdem (?): Matheus sicut in ordine primus; (f. 20) breviarium eiusdem; (f. 23) canones evangeliorum, primo omisso. <f. 29 anteposto all'incipit>.
Language:
latino
Alphabet:
Latino.
Source of information:
M. Vattasso, P. Franchi De' Cavalieri, Codices Vaticani Latini, I: Codices 1-678, Romae 1902, p. 52

79v, 80r, 82r-113r

Evangelium s. Marci

Date:
Sec. IX
Beginning date:
801
Ending date:
900
Locus:
79v, 80r, 82r-113r
Supplied title:
Evangelium s. Marci
Uniform title:
Biblia. N.T. Evang. sec. Marcum. Latino
General note:
(f. 82) Evangelium s. Marci. Praeeunt: (f. 79v) prologus: Marcus euangelista dei electus; (f. 80) breviarium.
Language:
latino
Alphabet:
Latino.
Source of information:
M. Vattasso, P. Franchi De' Cavalieri, Codices Vaticani Latini, I: Codices 1-678, Romae 1902, p. 52

113r, 114r, 119r-172r

Evangelium s. Lucae

Date:
Sec. IX
Beginning date:
801
Ending date:
900
Locus:
113r, 114r, 119r-172r
Supplied title:
Evangelium s. Lucae
Uniform title:
Biblia. N.T. Evang. sec. Lucam. Latino
General note:
(f. 119) Evangelium s. Lucae. Praemittuntur: (f. 113) argumentum: Lucas syrus antiocensis; (f. 114) capitula.
Language:
latino
Alphabet:
Latino.
Source of information:
M. Vattasso, P. Franchi De' Cavalieri, Codices Vaticani Latini, I: Codices 1-678, Romae 1902, p. 52

172r, 172v, 174r-211r

Evangelium s. Ioannis

Date:
Sec. IX
Beginning date:
801
Ending date:
900
Locus:
172r, 172v, 174r-211r
Supplied title:
Evangelium s. Ioannis
Uniform title:
Biblia. N.T. Evang. sec. Iohannem. Latino
General note:
(f. 174) Evangelium s. loannis. Praeeunt: (f. 172) argumentum: Hic est iohannes euangelista; (f. 172v) capitula.
Language:
latino
Alphabet:
Latino.
Source of information:
M. Vattasso, P. Franchi De' Cavalieri, Codices Vaticani Latini, I: Codices 1-678, Romae 1902, p. 52