Vat.lat.1202
Manuscript information
- Resource type:
- Manuscript
- Collection:
- Vat.lat.
- Shelfmark:
- Vat.lat.1202
- Library:
- Biblioteca Apostolica Vaticana
- Date:
- sec. XI ex
- Dated Mss:
- 1058-1087
- Country:
- Italia
- Region:
- Italia meridionale
- Place:
- Montecassino
- Support:
- membr.
- Height:
- 370
- Width:
- 250
- Extent:
- 262 (+ 19a, 140a, 182a, 216a, 219a; -65-68; bis inveniens ff. 19 et 117, omissis e contra ff. 20 et 118)
- Overview:
- Lectionarium in festis ss. Benedicti, Mauri et Scholasticae.
Description
- Other name:
- Victor PP. III, b., 1027-1087 [person]
- Collation:
- Quaterniones: ff. 1-3 par cum folio addito; 19a per se stans; 96-99, 203-206 biniones; 171-179 quaternio cum folio adiito; 230-231 par; 248-256 quaternio cum folio addito; 257-262 ternio.
- Writing:
- <beneventana>
- Decoration - Note:
- Picturae eximia arte depictae ornant folia non pauca.
- General note:
- In summo margine fol. 1 notula manu saec. XV: “Liber in quo est vita beati Benedictj historia<ta>”. Fol. 259v in margine, manu Angeli card. Mai: “ed. apud Mabill. Act. SS. Ben. T. I A<ngelus> M<ai>.
- Language:
- Latino.
- Alphabet:
- Latino.
- History:
- Codex etiam sub Paulo PP. III (1534-1549) in monasterio Casinensi fuisse videtur, nam in catalogo eodem tempore exarato inter libros de vita et miraculis sanctorum enumeratur: «In primis de miraculis s. Benedicti liber et s. Mauri et s. Scolastice per singula miracula optime figuratus, inc. “Domino tribuente”».
Administrative information
- Source of information:
- M.H. Laurent, Codices Vaticani Latini: Codices 1135-1266, in Bibliotheca Vaticana 1958, pp. 132-136.
Curatorial narrative
Il lezionario di Montecassino, Vat. lat. 1202 noto anche come Codex Benedictus, è un grandioso codice commissionato dallo stesso abate Desiderio (1027-1087), testimonianza importante della cultura dell’Italia meridionale nell’XI sec. Scritto in beneventana cassinense, il codice era destinato ad un uso liturgico ed in particolare corale, in previsione delle feste più importanti del monastero, ovvero quelle dei ss. Benedetto, Scolastica e Mauro. Prova di questo utilizzo sono le note marginali modificate nei secoli sulla base dei numerosi cambiamenti che la liturgia ha subito. Il copista è, probabilmente, il monaco Leone: confuso da una parte della critica con il più famoso Leone Marsicano, si tratterebbe in realtà dello stesso copista del codice 99 di Montecassino e del rotolo dell’Exultet, Vat. lat. 3784. Imponente è l’apparato decorativo che risente delle influenze bizantine. Quasi certamente il manoscritto fu composto alla fine del governo di Desiderio quando il monastero era tornato a fiorire dopo un lungo periodo di decadenza e l’abate aveva chiamato numerosi artisti mettendoli a lavoro nella chiesa abbaziale. Il programma iconografico, infatti, potrebbe essere stato influenzato delle decorazioni che erano già presenti nel paliotto d’altare in oro e smalto con le storie del santo. Anche le inziali sono riccamente decorate; ad esse segue l’inizio del testo in maiuscola sul fondo oro. Particolarmente imponente è l’incipit del II libro dei Dialoghi di s. Gregorio Magno (f. 19r-v): le lettere d’oro sono poste su fondo blu puntinato in bianco e rosso.
Il manoscritto, conservato a Montecassino durante il pontificato di Paolo II (1464-1471) come mostra l’inventario dell’abbazia (ora Vat. lat. 3961), pervenne tra le raccolte della Biblioteca Vaticana poco dopo il 1475 dal momento che si presenta come aggiunta nell’inventario compilato da Bartolomeo Platina.
Il brano trascritto e annotato è al f. CXr: Odo Glannafoliensis, Vita s. Mauri, Abbatis Glannafoliensis (Cfr. BHL 5773). Si annotano anche i ff. IIr e CIXv.
Bibliografia
INGUANEZ, Catalogi, p. 41; La prima iconografia benedettina; BATTELLI, Lezioni, p. 140; SPECIALE nr. 122, pp. 244-246; CHERUBINI - PRATESI, Paleografia, p. 312. Ulteriori citazioni bibliografiche.
Parts of this manuscript
100r-108r
Homelia in Luc. in octava s. Benedicti
- Country:
- Italia
- Region:
- Italia meridionale
- Place:
- Montecassino
- Locus:
- 100r-108r
- Supplied title:
- Homelia in Luc. in octava s. Benedicti
- Uniform title:
- De s. patre Benedicto (Paulus Diaconus, c. 720-799)
- General note:
- Cap. 36. (PL, t. 95, coll. 200, lin. 32-33).
- Language:
- Latino.
- Alphabet:
- Latino.
- Source of information:
- M.H. Laurent, Codices Vaticani Latini: Codices 1135-1266, in Bibliotheca Vaticana 1958, p. 133.
109r-175r
Vita s. Mauri abbatis
- Country:
- Italia
- Region:
- Italia meridionale
- Place:
- Montecassino
- Locus:
- 109r-175r
- Supplied title:
- Vita s. Mauri abbatis
- Uniform title:
- Vita sancti Mauri (Odo Glannafoliensis, c. 869)
- General note:
- *Fausti (ff. 109-114v): Incipit prehatio in vitam vel obitum beati Mauri abbatis, discipuli s. patris Benedicti" cod. Sequitur (ff. 115v-175) Legenda eiusdem Mauri, quae ad usum chori in XII lectionibus divisa fuit.
- Language:
- Latino.
- Alphabet:
- Latino.
- Source of information:
- M.H. Laurent, Codices Vaticani Latini: Codices 1135-1266, in Bibliotheca Vaticana 1958, pp. 133-134.
175v-179v
Versus catenati de s. Mauro
- Country:
- Italia
- Region:
- Italia meridionale
- Place:
- Montecassino
- Locus:
- 175v-179v
- Supplied title:
- Versus catenati de s. Mauro
- General note:
- Qui perperam Paulo Diacono adscripti fuerunt (ed. PL, t. 95, coll. 1594-1597).
- Language:
- Latino.
- Alphabet:
- Latino.
- Source of information:
- M.H. Laurent, Codices Vaticani Latini: Codices 1135-1266, in Bibliotheca Vaticana 1958, p. 134.
180r-207r
De miraculis s. Mauri sive De restauratione monasterii Glannafoliensis
- Country:
- Italia
- Region:
- Italia meridionale
- Place:
- Montecassino
- Locus:
- 180r-207r
- Supplied title:
- De miraculis s. Mauri sive De restauratione monasterii Glannafoliensis
- Uniform title:
- Miracula sancti Mauri (Odo Glannafoliensis, c. 869)
- Language:
- Latino.
- Alphabet:
- Latino.
- Source of information:
- M.H. Laurent, Codices Vaticani Latini: Codices 1135-1266, in Bibliotheca Vaticana 1958, pp. 133-134.
209r-231r
Homilia in Matth. (XIII, 45) in natali s. Scolasticae virg.
- Country:
- Italia
- Region:
- Italia meridionale
- Place:
- Montecassino
- Locus:
- 209r-231r
- Supplied title:
- Homilia in Matth. (XIII, 45) in natali s. Scolasticae virg.
- Uniform title:
- In die festo s. Scholasticae virginis (Bertarius Casinensis, s., m. 884)
- General note:
- Praemissa pericope evangelica.
- Language:
- Latino.
- Alphabet:
- Latino.
- Source of information:
- M.H. Laurent, Codices Vaticani Latini: Codices 1135-1266, in Bibliotheca Vaticana 1958, p. 133.
231r-244v
Vita et obitus s. Scholasticae
- Country:
- Italia
- Region:
- Italia meridionale
- Place:
- Montecassino
- Locus:
- 231r-244v
- Title:
- Vita et obitus s. Scholasticae
- Uniform title:
- Sermo in s. Scholasticam et vita eiusdem (Albericus Casinensis, card., c. 1030-1088)
- Language:
- Latino.
- Alphabet:
- Latino.
- Source of information:
- IAM02. M.H. Laurent, Codices Vaticani Latini: Codices 1135-1266, in Bibliotheca Vaticana 1958, p. 134.
244v-259r
Sermo in s. Scholasticam
- Country:
- Italia
- Region:
- Italia meridionale
- Place:
- Montecassino
- Locus:
- 244v-259r
- Title:
- Sermo in s. Scholasticam
- Uniform title:
- Sermo in s. Scholasticam et vita eiusdem (Albericus Casinensis, card., c. 1030-1088)
- Language:
- Latino.
- Alphabet:
- Latino.
- Source of information:
- IAM02. M.H. Laurent, Codices Vaticani Latini: Codices 1135-1266, in Bibliotheca Vaticana 1958, p. 134.
259v-262r
Versus catenati de s. Scolastica
- Country:
- Italia
- Region:
- Italia meridionale
- Place:
- Montecassino
- Locus:
- 259v-262r
- Supplied title:
- Versus catenati de s. Scolastica
- Uniform title:
- Carmen de s. Scholastica (Albericus Casinensis, card., c. 1030-1088). 1
- Incipit:
- Sponsa decora Dei
- Language:
- Latino.
- Alphabet:
- Latino.
- Source of information:
- M.H. Laurent, Codices Vaticani Latini: Codices 1135-1266, in Bibliotheca Vaticana 1958, pp. 134-135.
3r-9v
Sermo in vigiliis s. Benedicti
- Country:
- Italia
- Region:
- Italia meridionale
- Place:
- Montecassino
- Locus:
- 3r-9v
- Supplied title:
- Sermo in vigiliis s. Benedicti
- Uniform title:
- Sermones (Petrus Damianus, s., 1007-1072). 8, In vigilia s. Benedicti abbatis et confessoris
- Language:
- Latino.
- Alphabet:
- Latino.
- Source of information:
- M.H. Laurent, Codices Vaticani Latini: Codices 1135-1266, in Bibliotheca Vaticana 1958, p. 132.
9v-16r
Sermo [in vigilia s. Benedicti]
- Country:
- Italia
- Region:
- Italia meridionale
- Place:
- Montecassino
- Locus:
- 9v-16r
- Supplied title:
- Sermo [in vigilia s. Benedicti]
- Uniform title:
- Sermo in vigiliis s. patris Benedicti (Laurentius Casinensis, sec. X)
- Language:
- Latino.
- Alphabet:
- Latino.
- Source of information:
- IAM89. M.H. Laurent, Codices Vaticani Latini: Codices 1135-1266, in Bibliotheca Vaticana 1958, p. 132.
16v-86v
Dialogorum lib. II
- Country:
- Italia
- Region:
- Italia meridionale
- Place:
- Montecassino
- Locus:
- 16v-86v
- Supplied title:
- Dialogorum lib. II
- Uniform title:
- Vita s. Benedicti (Gregorius PP. I, Magnus, s., c. 540-604)
- General note:
- a) (ff. 16v-17) Capitula eiusdem libri b) (ff. 18v-86v) De vita et obitu s. Benedicti. Textum Dialogorum duplicem divisionem accepit: alter secundum ordinem capitulorum; alter vero secundum ordinem lectionum ad usum chori. Margines ff. 72v-77 divisionem liturgicam textus.
- Language:
- Latino.
- Alphabet:
- Latino.
- Source of information:
- M.H. Laurent, Codices Vaticani Latini: Codices 1135-1266, in Bibliotheca Vaticana 1958, p. 133.
86v-92v
Versus de miraculis s. Benedicti
- Country:
- Italia
- Region:
- Italia meridionale
- Place:
- Montecassino
- Locus:
- 86v-92v
- Supplied title:
- Versus de miraculis s. Benedicti
- Uniform title:
- Historia Langobardorum (Paulus Diaconus, c. 720-799). 26, De beato Benedicto, et miraculis, et laudibus eius
- Language:
- Latino.
- Alphabet:
- Latino.
- Source of information:
- M.H. Laurent, Codices Vaticani Latini: Codices 1135-1266, in Bibliotheca Vaticana 1958, p. 133.
92v-94v
Carmen
- Country:
- Italia
- Region:
- Italia meridionale
- Place:
- Montecassino
- Locus:
- 92v-94v
- Supplied title:
- Carmen
- Uniform title:
- Versus (Marcus Casinensis, f. 612)
- Language:
- Latino.
- Alphabet:
- Latino.
- Source of information:
- M.H. Laurent, Codices Vaticani Latini: Codices 1135-1266, in Bibliotheca Vaticana 1958, p. 133.
94v-98v
Versus de miraculis s. Benedicti
- Country:
- Italia
- Region:
- Italia meridionale
- Place:
- Montecassino
- Locus:
- 94v-98v
- Supplied title:
- Versus de miraculis s. Benedicti
- Uniform title:
- Carmen de s. Benedicto (Bertarius Casinensis, s., m. 884)
- Language:
- Latino.
- Alphabet:
- Latino.
- Source of information:
- M.H. Laurent, Codices Vaticani Latini: Codices 1135-1266, in Bibliotheca Vaticana 1958, p. 133.
99r
Dialogorum lib. II (fragmentum)
- Country:
- Italia
- Region:
- Italia meridionale
- Place:
- Montecassino
- Locus:
- 99r
- Supplied title:
- Dialogorum lib. II (fragmentum)
- General note:
- Cap. 36. (PL, t. 95, coll. 200, lin. 32-33).
- Language:
- Latino.
- Alphabet:
- Latino.
- Source of information:
- M.H. Laurent, Codices Vaticani Latini: Codices 1135-1266, in Bibliotheca Vaticana 1958, p. 133.
1v
Carmen acrostichum de Desiderio abbate Casinensi
- Country:
- Italia
- Region:
- Italia meridionale
- Place:
- Montecassino
- Locus:
- 1v
- Supplied title:
- Carmen acrostichum de Desiderio abbate Casinensi
- Incipit text:
- Domino tribuente ducatum Benedictum
- Language:
- Latino.
- Alphabet:
- Latino.
- Source of information:
- IAM56. M.H. Laurent, Codices Vaticani Latini: Codices 1135-1266, in Bibliotheca Vaticana 1958, p. 132.
1r
Versus
- Date:
- sec. XIV-XV
- Country:
- Italia
- Region:
- Italia meridionale
- Place:
- Montecassino
- Locus:
- 1r
- Supplied title:
- Versus
- Incipit text:
- Isti erant versi (!) qui staba<n>t in choro
- General note:
- Versus 16.
- Language:
- Latino.
- Alphabet:
- Latino.
- Source of information:
- M.H. Laurent, Codices Vaticani Latini: Codices 1135-1266, in Bibliotheca Vaticana 1958, pp. 134-135.