Latin Paleography From Antiquity to the Renaissance [by A. M. Piazzoni]

Vat.lat.1202

Manuscript information

Resource type:
Manuscript
Collection:
Vat.lat.
Shelfmark:
Vat.lat.1202
Library:
Biblioteca Apostolica Vaticana
Date:
sec. XI ex
Dated Mss:
1058-1087
Country:
Italia
Region:
Italia meridionale
Place:
Montecassino
Support:
membr.
Height:
370
Width:
250
Extent:
262 (+ 19a, 140a, 182a, 216a, 219a; -65-68; bis inveniens ff. 19 et 117, omissis e contra ff. 20 et 118)
Overview:
Lectionarium in festis ss. Benedicti, Mauri et Scholasticae.
Exhibit Tags:
Beneventana

Description

Other name:
Victor PP. III, b., 1027-1087 [person]
Collation:
Quaterniones: ff. 1-3 par cum folio addito; 19a per se stans; 96-99, 203-206 biniones; 171-179 quaternio cum folio adiito; 230-231 par; 248-256 quaternio cum folio addito; 257-262 ternio.
Writing:
<beneventana>
Decoration - Note:
Picturae eximia arte depictae ornant folia non pauca.
General note:
In summo margine fol. 1 notula manu saec. XV: “Liber in quo est vita beati Benedictj historia<ta>”. Fol. 259v in margine, manu Angeli card. Mai: “ed. apud Mabill. Act. SS. Ben. T. I A<ngelus> M<ai>.
Language:
Latino.
Alphabet:
Latino.
History:
Codex etiam sub Paulo PP. III (1534-1549) in monasterio Casinensi fuisse videtur, nam in catalogo eodem tempore exarato inter libros de vita et miraculis sanctorum enumeratur: «In primis de miraculis s. Benedicti liber et s. Mauri et s. Scolastice per singula miracula optime figuratus, inc. “Domino tribuente”».

Administrative information

Source of information:
M.H. Laurent, Codices Vaticani Latini: Codices 1135-1266, in Bibliotheca Vaticana 1958, pp. 132-136.

Curatorial narrative

Il lezionario di Montecassino, Vat. lat. 1202 noto anche come Codex Benedictus, è un grandioso codice commissionato dallo stesso abate Desiderio (1027-1087), testimonianza importante della cultura dell’Italia meridionale nell’XI sec. Scritto in beneventana cassinense, il codice era destinato ad un uso liturgico ed in particolare corale, in previsione delle feste più importanti del monastero, ovvero quelle dei ss. Benedetto, Scolastica e Mauro. Prova di questo utilizzo sono le note marginali modificate nei secoli sulla base dei numerosi cambiamenti che la liturgia ha subito. Il copista è, probabilmente, il monaco Leone: confuso da una parte della critica con il più famoso Leone Marsicano, si tratterebbe in realtà dello stesso copista del codice 99 di Montecassino e del rotolo dell’Exultet, Vat. lat. 3784. Imponente è l’apparato decorativo che risente delle influenze bizantine. Quasi certamente il manoscritto fu composto alla fine del governo di Desiderio quando il monastero era tornato a fiorire dopo un lungo periodo di decadenza e l’abate aveva chiamato numerosi artisti mettendoli a lavoro nella chiesa abbaziale. Il programma iconografico, infatti, potrebbe essere stato influenzato delle decorazioni che erano già presenti nel paliotto d’altare in oro e smalto con le storie del santo. Anche le inziali sono riccamente decorate; ad esse segue l’inizio del testo in maiuscola sul fondo oro. Particolarmente imponente è l’incipit del II libro dei Dialoghi di s. Gregorio Magno (f. 19r-v): le lettere d’oro sono poste su fondo blu puntinato in bianco e rosso.

Il manoscritto, conservato a Montecassino durante il pontificato di Paolo II (1464-1471) come mostra l’inventario dell’abbazia (ora Vat. lat. 3961), pervenne tra le raccolte della Biblioteca Vaticana poco dopo il 1475 dal momento che si presenta come aggiunta nell’inventario compilato da Bartolomeo Platina.

Il brano trascritto e annotato è al f. CXr: Odo Glannafoliensis, Vita s. Mauri, Abbatis Glannafoliensis (Cfr. BHL 5773). Si annotano anche i ff. IIr e CIXv.

 

Bibliografia

INGUANEZ, Catalogi, p. 41; La prima iconografia benedettina; BATTELLI, Lezioni, p. 140; SPECIALE nr. 122, pp. 244-246; CHERUBINI - PRATESI, Paleografia, p. 312Ulteriori citazioni bibliografiche.

Parts of this manuscript

100r-108r

Paulus Diaconus, Homelia in Luc. in octava s. Benedicti

Country:
Italia
Region:
Italia meridionale
Place:
Montecassino
Locus:
100r-108r
Author:
Paulus Diaconus, c. 720-799 [internal]
Supplied title:
Homelia in Luc. in octava s. Benedicti
Uniform title:
De s. patre Benedicto (Paulus Diaconus, c. 720-799)
General note:
Cap. 36. (PL, t. 95, coll. 200, lin. 32-33).
Language:
Latino.
Alphabet:
Latino.
Source of information:
M.H. Laurent, Codices Vaticani Latini: Codices 1135-1266, in Bibliotheca Vaticana 1958, p. 133.

109r-175r

Odo Glannafoliensis, Vita s. Mauri abbatis

Country:
Italia
Region:
Italia meridionale
Place:
Montecassino
Locus:
109r-175r
Author:
Odo Glannafoliensis, c. 869 [internal]
Supplied title:
Vita s. Mauri abbatis
Uniform title:
Vita sancti Mauri (Odo Glannafoliensis, c. 869)
General note:
*Fausti (ff. 109-114v): Incipit prehatio in vitam vel obitum beati Mauri abbatis, discipuli s. patris Benedicti" cod. Sequitur (ff. 115v-175) Legenda eiusdem Mauri, quae ad usum chori in XII lectionibus divisa fuit.
Language:
Latino.
Alphabet:
Latino.
Source of information:
M.H. Laurent, Codices Vaticani Latini: Codices 1135-1266, in Bibliotheca Vaticana 1958, pp. 133-134.

175v-179v

Versus catenati de s. Mauro

Country:
Italia
Region:
Italia meridionale
Place:
Montecassino
Locus:
175v-179v
Supplied title:
Versus catenati de s. Mauro
General note:
Qui perperam Paulo Diacono adscripti fuerunt (ed. PL, t. 95, coll. 1594-1597).
Language:
Latino.
Alphabet:
Latino.
Source of information:
M.H. Laurent, Codices Vaticani Latini: Codices 1135-1266, in Bibliotheca Vaticana 1958, p. 134.

180r-207r

Odo Glannafoliensis, De miraculis s. Mauri sive De restauratione monasterii Glannafoliensis

Country:
Italia
Region:
Italia meridionale
Place:
Montecassino
Locus:
180r-207r
Author:
Odo Glannafoliensis, c. 869 [internal]
Supplied title:
De miraculis s. Mauri sive De restauratione monasterii Glannafoliensis
Uniform title:
Miracula sancti Mauri (Odo Glannafoliensis, c. 869)
Language:
Latino.
Alphabet:
Latino.
Source of information:
M.H. Laurent, Codices Vaticani Latini: Codices 1135-1266, in Bibliotheca Vaticana 1958, pp. 133-134.

209r-231r

Bertarius Casinensis, Homilia in Matth. (XIII, 45) in natali s. Scolasticae virg.

Country:
Italia
Region:
Italia meridionale
Place:
Montecassino
Locus:
209r-231r
Author:
Bertarius Casinensis, s., m. 884 [internal]
Supplied title:
Homilia in Matth. (XIII, 45) in natali s. Scolasticae virg.
Uniform title:
In die festo s. Scholasticae virginis (Bertarius Casinensis, s., m. 884)
General note:
Praemissa pericope evangelica.
Language:
Latino.
Alphabet:
Latino.
Source of information:
M.H. Laurent, Codices Vaticani Latini: Codices 1135-1266, in Bibliotheca Vaticana 1958, p. 133.

231r-244v

Albericus Casinensis, Vita et obitus s. Scholasticae

Country:
Italia
Region:
Italia meridionale
Place:
Montecassino
Locus:
231r-244v
Author:
Albericus Casinensis, card., c. 1030-1088 [internal]
Other author:
Mabillon, Jean, O.S.B., 1632-1707 [external]
Title:
Vita et obitus s. Scholasticae
Uniform title:
Sermo in s. Scholasticam et vita eiusdem (Albericus Casinensis, card., c. 1030-1088)
Language:
Latino.
Alphabet:
Latino.
Source of information:
IAM02. M.H. Laurent, Codices Vaticani Latini: Codices 1135-1266, in Bibliotheca Vaticana 1958, p. 134.

244v-259r

Albericus Casinensis, Sermo in s. Scholasticam

Country:
Italia
Region:
Italia meridionale
Place:
Montecassino
Locus:
244v-259r
Author:
Albericus Casinensis, card., c. 1030-1088 [internal]
Other author:
Migne, Jacques Paul, sac., 1800-1875 [external]
Title:
Sermo in s. Scholasticam
Uniform title:
Sermo in s. Scholasticam et vita eiusdem (Albericus Casinensis, card., c. 1030-1088)
Language:
Latino.
Alphabet:
Latino.
Source of information:
IAM02. M.H. Laurent, Codices Vaticani Latini: Codices 1135-1266, in Bibliotheca Vaticana 1958, p. 134.

259v-262r

Albericus Casinensis, Versus catenati de s. Scolastica

Country:
Italia
Region:
Italia meridionale
Place:
Montecassino
Locus:
259v-262r
Author:
Albericus Casinensis, card., c. 1030-1088 [internal]
Other author:
Migne, Jacques Paul, sac., 1800-1875 [external]
Supplied title:
Versus catenati de s. Scolastica
Uniform title:
Carmen de s. Scholastica (Albericus Casinensis, card., c. 1030-1088). 1
Incipit:
Sponsa decora Dei
Language:
Latino.
Alphabet:
Latino.
Source of information:
M.H. Laurent, Codices Vaticani Latini: Codices 1135-1266, in Bibliotheca Vaticana 1958, pp. 134-135.

3r-9v

Petrus Damianus, Sermo in vigiliis s. Benedicti

Country:
Italia
Region:
Italia meridionale
Place:
Montecassino
Locus:
3r-9v
Author:
Petrus Damianus, s., 1007-1072 [internal]
Supplied title:
Sermo in vigiliis s. Benedicti
Uniform title:
Sermones (Petrus Damianus, s., 1007-1072). 8, In vigilia s. Benedicti abbatis et confessoris
Language:
Latino.
Alphabet:
Latino.
Source of information:
M.H. Laurent, Codices Vaticani Latini: Codices 1135-1266, in Bibliotheca Vaticana 1958, p. 132.

9v-16r

Laurentius Casinensis, Sermo [in vigilia s. Benedicti]

Country:
Italia
Region:
Italia meridionale
Place:
Montecassino
Locus:
9v-16r
Author:
Laurentius Casinensis, sec. X [internal]
Other author:
Laurent, M.-H. (Marie-Hyacinthe), O.P., 1906-1968 [external]
Migne, Jacques Paul, sac., 1800-1875 [external]
Supplied title:
Sermo [in vigilia s. Benedicti]
Uniform title:
Sermo in vigiliis s. patris Benedicti (Laurentius Casinensis, sec. X)
Language:
Latino.
Alphabet:
Latino.
Source of information:
IAM89. M.H. Laurent, Codices Vaticani Latini: Codices 1135-1266, in Bibliotheca Vaticana 1958, p. 132.

16v-86v

Gregorius PP. I, Dialogorum lib. II

Country:
Italia
Region:
Italia meridionale
Place:
Montecassino
Locus:
16v-86v
Author:
Gregorius PP. I, Magnus, s., c. 540-604 [internal]
Supplied title:
Dialogorum lib. II
Uniform title:
Vita s. Benedicti (Gregorius PP. I, Magnus, s., c. 540-604)
General note:
a) (ff. 16v-17) Capitula eiusdem libri b) (ff. 18v-86v) De vita et obitu s. Benedicti. Textum Dialogorum duplicem divisionem accepit: alter secundum ordinem capitulorum; alter vero secundum ordinem lectionum ad usum chori. Margines ff. 72v-77 divisionem liturgicam textus.
Language:
Latino.
Alphabet:
Latino.
Source of information:
M.H. Laurent, Codices Vaticani Latini: Codices 1135-1266, in Bibliotheca Vaticana 1958, p. 133.

86v-92v

Paulus Diaconus, Versus de miraculis s. Benedicti

Country:
Italia
Region:
Italia meridionale
Place:
Montecassino
Locus:
86v-92v
Author:
Paulus Diaconus, c. 720-799 [internal]
Supplied title:
Versus de miraculis s. Benedicti
Uniform title:
Historia Langobardorum (Paulus Diaconus, c. 720-799). 26, De beato Benedicto, et miraculis, et laudibus eius
Language:
Latino.
Alphabet:
Latino.
Source of information:
M.H. Laurent, Codices Vaticani Latini: Codices 1135-1266, in Bibliotheca Vaticana 1958, p. 133.

92v-94v

Marcus Casinensis, Carmen

Country:
Italia
Region:
Italia meridionale
Place:
Montecassino
Locus:
92v-94v
Author:
Marcus Casinensis, f. 612 [internal]
Supplied title:
Carmen
Uniform title:
Versus (Marcus Casinensis, f. 612)
Language:
Latino.
Alphabet:
Latino.
Source of information:
M.H. Laurent, Codices Vaticani Latini: Codices 1135-1266, in Bibliotheca Vaticana 1958, p. 133.

94v-98v

Bertarius Casinensis, Versus de miraculis s. Benedicti

Country:
Italia
Region:
Italia meridionale
Place:
Montecassino
Locus:
94v-98v
Author:
Bertarius Casinensis, s., m. 884 [internal]
Supplied title:
Versus de miraculis s. Benedicti
Uniform title:
Carmen de s. Benedicto (Bertarius Casinensis, s., m. 884)
Language:
Latino.
Alphabet:
Latino.
Source of information:
M.H. Laurent, Codices Vaticani Latini: Codices 1135-1266, in Bibliotheca Vaticana 1958, p. 133.

99r

Gregorius PP. I, Dialogorum lib. II (fragmentum)

Country:
Italia
Region:
Italia meridionale
Place:
Montecassino
Locus:
99r
Author:
Gregorius PP. I, Magnus, s., c. 540-604 [internal]
Supplied title:
Dialogorum lib. II (fragmentum)
General note:
Cap. 36. (PL, t. 95, coll. 200, lin. 32-33).
Language:
Latino.
Alphabet:
Latino.
Source of information:
M.H. Laurent, Codices Vaticani Latini: Codices 1135-1266, in Bibliotheca Vaticana 1958, p. 133.

1v

Alfanus I, Carmen acrostichum de Desiderio abbate Casinensi

Country:
Italia
Region:
Italia meridionale
Place:
Montecassino
Locus:
1v
Author:
Alfanus I, arciv. di Salerno, 1020-1085 [internal]
Other author:
Dümmler, Ernst Ludwig, 1830-1902 [external]
Supplied title:
Carmen acrostichum de Desiderio abbate Casinensi
Incipit text:
Domino tribuente ducatum Benedictum
Language:
Latino.
Alphabet:
Latino.
Source of information:
IAM56. M.H. Laurent, Codices Vaticani Latini: Codices 1135-1266, in Bibliotheca Vaticana 1958, p. 132.

1r

Versus

Date:
sec. XIV-XV
Country:
Italia
Region:
Italia meridionale
Place:
Montecassino
Locus:
1r
Other author:
Dümmler, Ernst Ludwig, 1830-1902 [external]
Supplied title:
Versus
Incipit text:
Isti erant versi (!) qui staba<n>t in choro
General note:
Versus 16.
Language:
Latino.
Alphabet:
Latino.
Source of information:
M.H. Laurent, Codices Vaticani Latini: Codices 1135-1266, in Bibliotheca Vaticana 1958, pp. 134-135.