Reg.lat.16
Informazioni sul manoscritto
- Resource type:
- Manuscript
- Collection:
- Reg.lat.
- Segnatura:
- Reg.lat.16
- Biblioteca:
- Biblioteca Apostolica Vaticana
- Datazione:
- sec. XIII ex
- Data inizio:
- 1276
- Data fine:
- 1300
- Paese:
- Francia
- Materiale:
- membr.
- Altezza:
- 240
- Larghezza:
- 163
- Numero fogli:
- II. 499
- Nota generale:
- Biblia sacra utriusque Testamenti ad Parisiorum exemplar.
Descrizione
- Altro nome:
- Bourdelot, Jean, m. 1638 [owner]
Bourdelot, Pierre, 1610-1684 [owner]
Alexander PP. VIII, 1611-1691 [owner]
Brancati, Lorenzo, card., 1612-1693 [owner] - Scrittura:
- <gotica>
- Scrittura - Nota:
- Bibliam illam unus scriba diligenter confecit, rubricavit, ornavit. […] Coaequalis alius scriptor, ut videtur, textum denuo legit et correxit; nam nitidae correctiones in marginibus, praesertim deorsum, multae sunt: v. gr. de Pentatheuci textu ff. 5. 24. 32. 34. 39v. 40v. 49. 52. 53. 56. 56v. 57. 58v (bis). 65. 65v. 66. 68. 74v. 75. Lectiones aliquas supra lineam vei in margine aliae manus seu coaevae seu posteriores adposuerunt (ff. 37. 235. 259. 260v. 261. 261v. 420v).
- Decorazione - Nota:
- Plane ars eadem est ac in codice <(Reg.lat.)> 3, praecipue de superioribus inscriptionibus, capitulorum litteris et numeris, sententiarum initiis. Attamen duae tantum picturae, quae primas huius Bibliae paginas inlustrans, illius codicis picturis simillimae sunt: prior librarii effigiem gerit, idest monachi cuiusdam seu potius «fratris minoris» (f. 1) ; altera non inperite septem opera conditoris exprimit (f. 4). Sed aliae quae prologos librorumque principia constanter exornant figmentis codicis <(Reg.lat.)>1 viciniores esse videtur; etenim secundum Gallicos, immo Parisiacos eiusdem aetatis modos, caeruleo, violaceo, rubro colore fictos flores fabulosasque belluas proferunt.
- Legatura -Nota:
- In tegumento tessarae papae Alexandri VIII, Reginae card. Brancatii.
- Titolo uniforme:
- Biblia. Latino
- Nota:
- At plures inscriptiones, explanationes, animadversiones a diversis lectoribus passim in marginibus interiectae sunt: v. gr. ff. 27. 47. 90. 121. 138v. 139. 140. 176. 177v. 213. 214v (bis). 245v. 254v. 260. 263v. 264. 264v. 334. 413. 427; inter quas praecipuae sunt: 1° distinciones saec. XIV de Ecclesiaste c. IV-VII (ff. 243v-244v) et de Ecclesiastico II, v. 20 (f. 253), XXXVIII, v. 8 (f. 263); 2° antiphonae nocturnarum Horarum, secundum usum Praedicatorum, quae similiter seac. XIV ad latus psalmorum exscriptae sunt (ff. 213-229v). F. I, coaequalis manus libros Bibliae ad capitula omnia computanda dinumeravit. F. 234v, eadem vel similis manus consueta cantica ad Laudes feriarum retulit. F. 499r, alia posterior aliquarum lectionum numeros consignavit.
- Lingua:
- Latino.
- Alfabeto:
- Latino.
- Provenienza:
- Ex quo liber prius Praedicatorum res fuisse iam videtur. F. I cognomen saec. XV additum est: “F(rater) Jo(annes) jotelly(us)”. F. IIv autem haec legitur clara inscriptio: “F(rater) Carolus pastor et conuentus pruuine(nsis) | ordinis p(re)dicatorum hunc librum dedit | f(rat)ri Claudio prius eiusdem ordinis | 1567 12 Jullii”. At f. 1 in inferiore margine possessor saec. XVI nomen suum adposuit, ut legitur : “Verdin͂s | Pruuinic(us)”; an pro Verdant, Verdien, vel simili forma vulgaris linguae? Sed et idem vir eadem insciptionem iteravit f. 234v, atque hic addidit: “1567 | 13 Julii”. Propterea is unus fuerat e Praedicatoribus Urbis «Provins» in diocese Senonensi. Fortasse quae a Calvinistis in his Galliarum partibus tum suscitate sunt pertubationes codicis fata expedient. Posterius, idest saec. XVII, “Bourdelot” nomen additum est (f. 1 superius); in Vossiano autem indiculo (cf. cod. <Reg.lat.> 3) n. 303 denotantur: «Biblia sacra, in 4°, charta vitulina». Insuper bis, idest f. II et f. 1, Vossius haec inscripsit: “Volúmen 2. N(on) Petauianúm” et “Nu.ro 2 N(on) P(etauianum) | 1656”; praeterea f. I rubram crucem signavit. Postremo Romanus Reginae numerous, quem Montfaucon divulgavit, in media parte f. I legitur: “1436”.
Informazioni amministrative
- Fonte:
- A. Wilmart, Codices reginenses latini I: Codices 1-250, In Bibliothecae Vaticana, 1937, pp. 42-45.
Testo del curatore
Il manoscritto è un tipico esempio di Bible Parisienne, di formato medio-piccolo, dalla fattura accurata e con un apparato decorativo ridotto. Il codice aderisce perfettamente alla sua tipologia libraria; sono infatti caratteristiche: la sequenza dei libri biblici e dei prologhi, il glossario dei nomi biblici Aaz apprehendens, l’assenza di apparato e commento, delle glosse, delle liste dei capitula, dei sommari e dei canoni eusebiani. Branner ha ricondotto l’apparato decorativo al milieu parigino degli anni di Luigi IX (1226-1270) sebbene non lo abbia attribuito ad alcuno dei gruppi di miniatori da lui individuati. Il testo è stato sottoposto ad una fase di revisione accurata subito dopo la copia: le correzioni sono state fatte prima in prossimità dei margini e quindi erase dopo la copia in calce al testo. Ulteriori note si devono a diverse mani di lettori posteriori, del XIII e XIV sec., con l’aggiunta di manicule, di indicazioni di carattere liturgico, in particolare ai margini dei Salmi, e di brevi estratti o riferimenti ai sermoni di Bernardo di Chiaravalle.
Il manoscritto, la cui committenza rimane ignota, appartenne fino al XVI sec. ai domenicani, come mostrano alcune delle note marginali, riferibili alle consuetudines dell’ordine, e la nota di possesso, molto più tarda, al f. IIIv del convento di Provins. Il codice entrò quasi subito nella collezione di Jean Bourdelot, medico di Cristina di Svezia, fu poi acquistato dalla stessa tra il 1653 e il 1655. Il reginense finì poi, insieme agli altri codici della biblioteca ad Anversa, dove vennero aggiunte le carte di guardia iniziali, e, infine, fece ritorno a Roma per essere acquistata nel 1690 da papa Alessandro VIII.
Il brano trascritto e annotato è al f. 4r: Hieronymus, Prololus in Genesim e Gn 1, 1-27.
Bibliografia
BRANNER, Manuscript, pp. 81 e 220; MAGRINI nr. 68, pp. 288-291; CHERUBINI - PRATESI, Paleografia, p. 474, tav. 95. Ulteriori citazioni bibliografiche.
Descrizioni interne
1r-3v
Epistola s. Jeronimi ad paulinum
3v-78v
Pentateuchus
- Locus:
- 3v-78v
- Titolo supplito:
- Pentateuchus
- Titolo uniforme:
- Biblia. V.T. Pentateuchus. Latino
- Incipit:
- Inc. prologus: Desiderii mei
- Nota:
- [....] post prologum <(s. Hieronymi)> "in pentatheucum moysi: liber genesis (ff. 4-22v:), ellesmoth qui g(re)ce exodus dicitur (ff. 22v-38), l. uaietra qui g(re)ce leuiticus dicitur (ff. 38-49), uaiedaber qui grece numerus dicitur (ff. 49-64v), deut<e>ronomium (ff. 64v-78v).
- Lingua:
- Latino.
- Alfabeto:
- Latino.
- Fonte:
- A. Wilmart, Codices reginenses latini I: Codices 1-250, In Bibliothecae Vaticana, 1937, p. 42.
78v-88v
Liber Iosue
88v-98v
Lib. Iudicum
98v-100r
Liber Ruth
100r-149r
Regum <I-IV>
- Locus:
- 100r-149r
- Titolo:
- Regum <I-IV>
- Titolo uniforme:
- Biblia. V.T. Regum I-II. Latino and Biblia. V.T. Regum III-IV. Latino
- Incipit:
- Inc. prologus: Viginti et duas esse litteras
- Nota:
- [...] prologum qui primo praeest (ff. 100-114v. 114v-125. 125v-137v. 137v-149).
- Lingua:
- Latino.
- Alfabeto:
- Latino.
- Fonte:
- A. Wilmart, Codices reginenses latini I: Codices 1-250, In Bibliothecae Vaticana, 1937, p. 42.
149r-174v
Paralipomenon
- Locus:
- 149r-174v
- Titolo:
- Paralipomenon
- Titolo uniforme:
- Biblia. V.T. Paralipomenon I-II. Latino
- Incipit:
- Inc. prologus Paralipomenon I: Si septuaginta interpretum and Inc. prologus Paralipomenon I: Eusebius Ieronimus Domnioni
- Nota:
- Cum prologis suis (ff. 149-160v. 160v-174v).
- Lingua:
- Latino.
- Alfabeto:
- Latino.
- Fonte:
- A. Wilmart, Codices reginenses latini I: Codices 1-250, In Bibliothecae Vaticana, 1937, p. 42.
174v-178v
Primus liber Esdrae
178v-183r
Verba Neemie
183r-188v
Secundus liber Esdre
188v-192v
Tobias
- Locus:
- 188v-192v
- Titolo supplito:
- Tobias
- Titolo uniforme:
- Biblia. V.T. Tobias. Latino
- Incipit:
- Inc. prologus: Chromatio et heliodoro episcopis
- Nota:
- Cum prologo.
- Lingua:
- Latino.
- Alfabeto:
- Latino.
- Fonte:
- A. Wilmart, Codices reginenses latini I: Codices 1-250, In Bibliothecae Vaticana, 1937, pp. 42-43.
192v-197v
Liber Iudith
197v-202r
Liber Hester
202r-212r
Iob
- Locus:
- 202r-212r
- Titolo supplito:
- Iob
- Titolo uniforme:
- Biblia. V.T. Iob. Latino
- Incipit:
- Inc. primus prologus: Cogor per singulos and Inc. secundus prologus: Si autem fiscellam
- Nota:
- Cum prologis.
- Lingua:
- Latino.
- Alfabeto:
- Latino.
- Fonte:
- A. Wilmart, Codices reginenses latini I: Codices 1-250, In Bibliothecae Vaticana, 1937, p. 43.
212r-234v
L. ymnorum uel soliloquiorum prophete dauid
- Locus:
- 212r-234v
- Titolo:
- L. ymnorum uel soliloquiorum prophete dauid
- Titolo supplito:
- Psalmi
- Titolo uniforme:
- Biblia. V.T. Psalmi. Latino
- Nota:
- Cum inscriptionibus.
- Lingua:
- Latino.
- Alfabeto:
- Latino.
- Fonte:
- A. Wilmart, Codices reginenses latini I: Codices 1-250, In Bibliothecae Vaticana, 1937, p. 43.
235r-242v
Parabole salomonis
- Locus:
- 235r-242v
- Titolo:
- Parabole salomonis
- Titolo supplito:
- Proverbia
- Titolo uniforme:
- Biblia. V.T. Proverbia. Latino
- Incipit:
- Inc. prologus: Iungat epistola
- Nota:
- Cum prologo.
- Lingua:
- Latino.
- Alfabeto:
- Latino.
- Fonte:
- A. Wilmart, Codices reginenses latini I: Codices 1-250, In Bibliothecae Vaticana, 1937, p. 43.
242v-245v
Liber Ecclesistes
245v-247r
Liber canticorum
247r-252v
Liber sapientie
252v-267r
Liber ecclesiastici
- Locus:
- 252v-267r
- Titolo:
- Liber ecclesiastici
- Titolo uniforme:
- Biblia. V.T. Ecclesiasticus. Latino
- Incipit:
- Inc. prologus: Multorum nobis et magnorum
- Nota:
- Cum prologo.
- Lingua:
- Latino.
- Alfabeto:
- Latino.
- Fonte:
- A. Wilmart, Codices reginenses latini I: Codices 1-250, In Bibliothecae Vaticana, 1937, p. 43.
267v-285r
Liber ysaie
285r-306v
Liber ieremie
306v-308v
Lamentationes
308v-311r
Lib. baruch
330v-339r
Danihel
311r-330v
Ezechiel propheta
339r-342r
Osee
- Locus:
- 339r-342r
- Titolo supplito:
- Osee
- Titolo uniforme:
- Biblia. V.T. Osea. Latino
- Incipit:
- Inc. prologus in duodecim prophetas: Non idem ordo and Inc. prologus in Oseam: Temporibus Ozie et Ioathe
- Nota:
- F. 339r: Prologus in duodecim prophetas
- Lingua:
- Latino.
- Alfabeto:
- Latino.
- Fonte:
- A. Wilmart, Codices reginenses latini I: Codices 1-250, In Bibliothecae Vaticana, 1937, p. 43.
342r-343r
Li. iohel
343r-345v
Amos
345v-346r
Li. abdie
346r-347r
Li. ione
347r-348v
Li. michee
348v-349v
Lib. naum
349v-350v
Lib. abacuch pphe.
- Locus:
- 349v-350v
- Titolo:
- Lib. abacuch pphe.
- Titolo uniforme:
- Biblia. V.T. Habacuc. Latino
- Incipit:
- Inc. prologus: Quatuor prophete in XII prophetarum
- Nota:
- Cum prologo.
- Lingua:
- Latino.
- Alfabeto:
- Latino.
- Fonte:
- A. Wilmart, Codices reginenses latini I: Codices 1-250, In Bibliothecae Vaticana, 1937, p. 43.
350v-351v
Li. sophonie
351v-352v
Aggeus
352v-355v
Zacharias
355v-357r
Lib. malachie
357r-377v
Macchabeorum
- Locus:
- 357r-377v
- Titolo supplito:
- Macchabeorum
- Titolo uniforme:
- Biblia. V.T. Machabaeorum I-II. Latino
- Incipit:
- Inc. primus prologus: Domino excellentissimo et in cultu Christianae religionis, Inc. secundus prologus: Reuerentissimo et omni caritatis officio, and Inc. tertius prologus: Machabeorum libri duo
- Nota:
- Cum prologis. <Ff. 357-369v: Liber primus. Ff. 369v-377v: Liber secundus>.
- Lingua:
- Latino.
- Alfabeto:
- Latino.
- Fonte:
- A. Wilmart, Codices reginenses latini I: Codices 1-250, In Bibliothecae Vaticana, 1937, p. 43.
377v-389v
Evangelia Matthei
- Locus:
- 377v-389v
- Titolo:
- Evangelia Matthei
- Titolo uniforme:
- Biblia. N.T. Evang. sec. Matthaeum. Latino
- Incipit:
- Inc. primus prologus: Matheus ex iudea sicut and Inc. secundus prologus: Matheus cum primo predicasset
- Nota:
- Cum prologis.
- Lingua:
- Latino.
- Alfabeto:
- Latino.
- Fonte:
- A. Wilmart, Codices reginenses latini I: Codices 1-250, In Bibliothecae Vaticana, 1937, p. 43.
389v-397v
Marcus euuangelista
- Locus:
- 389v-397v
- Titolo:
- Marcus euuangelista
- Titolo uniforme:
- Biblia. N.T. Evang. sec. Marcum. Latino
- Incipit:
- Inc. prologus: Marcus evangelista dei
- Nota:
- Cum prologo.
- Lingua:
- Latino.
- Alfabeto:
- Latino.
- Fonte:
- A. Wilmart, Codices reginenses latini I: Codices 1-250, In Bibliothecae Vaticana, 1937, p. 43.
397v-410r
Lucas euuangelista
- Locus:
- 397v-410r
- Titolo:
- Lucas euuangelista
- Titolo uniforme:
- Biblia. N.T. Evang. sec. Lucam. Latino
- Incipit:
- Inc. prologus: Lucas syrus nacione
- Nota:
- Ad quem prius praeficitur versus prologus [...], nam alius prologus versibus Lc. I vv. 1-4 constat.
- Lingua:
- Latino.
- Alfabeto:
- Latino.
- Fonte:
- A. Wilmart, Codices reginenses latini I: Codices 1-250, In Bibliothecae Vaticana, 1937, p. 43.
410r-420r
Iohannes euuangelista
- Locus:
- 410r-420r
- Titolo:
- Iohannes euuangelista
- Titolo uniforme:
- Biblia. N.T. Evang. sec. Iohannem. Latino
- Incipit:
- Inc. prologus: Hic est Johannes evangelista
- Nota:
- Cum prologo.
- Lingua:
- Latino.
- Alfabeto:
- Latino.
- Fonte:
- A. Wilmart, Codices reginenses latini I: Codices 1-250, In Bibliothecae Vaticana, 1937, p. 43.
420-446
Paulinae epistulae
- Locus:
- 420-446
- Titolo supplito:
- Paulinae epistulae
- Titolo uniforme:
- Biblia. N.T. Epistolae s. Pauli. Latino
- Incipit:
- Inc. prologus ad Romanos: Romani sunt in partes, Inc prologus ad Corinthios I: Chorinthii sunt Achaici, Inc. prologus ad Corinthios II: Post actam, Inc. prologus ad Galatas: Galatae sunt Graeci, Inc. prologus ad Ephesios: Ephesii sunt asiani, Inc. prologus ad Philippenses: Philippenses sunt macedones, Inc. prologus ad Colossenses: Colocenses et hii sicut, Inc. prologus ad Thessalonicenses I: Thessalonicenses sunt macedones, Inc. prologus ad Thessalonicenses II: Ad Thessalonicenses secundam, Inc. prologus ad Timotheum I: Timotheum instruit, Inc. prologus ad Timotheum II: Item Thimotheo scribit, Inc. prologus ad Titum: Titum comonefacit et instruit, Inc. prologus ad Philemonem: Philemoni familiares, and Inc. prologus ad Hebraeos: In primis dicendum est cur
- Nota:
- Unaquae cum prologo suo consueto: [ad romanos] (ff. 420-425), ad ch<o>rinthios prima (ff. 425-429v), ad cor(inthios) secunda (ff. 429v-432v), ad galathas (ff. 432v-434), ad ephesios (ff. 434-436), ad philippenses (ff. 436-437), ad colocenses (ff. 437-438), ad thessalonicenses [prima] (ff. 438-439), ad thessalonice<n>ses IIa (f. 439-439v), ad timotheum Ia, cuius prologus hic des. scribens ei a laodicea (ff. 439v-441), et secunda (ff. 441-442), ad titum (f. 442-442v), ad philemonem (f. 442v) tandem epistula ad ebreos (ff. 442v-446v), ut in superioribus marginibus enuntiatur, nam in corpore codicis tum de proprio prologo tum ante textum epistola ad romanos mire inscribitur.
- Lingua:
- Latino.
- Alfabeto:
- Latino.
- Fonte:
- A. Wilmart, Codices reginenses latini I: Codices 1-250, In Bibliothecae Vaticana, 1937, p. 43.
446v-460r
Actus apostolorum
- Locus:
- 446v-460r
- Titolo:
- Actus apostolorum
- Titolo uniforme:
- Biblia. N.T. Actus apostolorum. Latino
- Incipit:
- Inc. prologus: Lucas antiocensis natione
- Nota:
- Cum prologo.
- Lingua:
- Latino.
- Alfabeto:
- Latino.
- Fonte:
- A. Wilmart, Codices reginenses latini I: Codices 1-250, In Bibliothecae Vaticana, 1937, p. 43.
460r-461v
Epistula Iacobi
- Locus:
- 460r-461v
- Titolo supplito:
- Epistula Iacobi
- Titolo uniforme:
- Biblia. N.T. Epistola Iacobi. Latino
- Incipit:
- Inc. prologus: Non ita est ordo apud grecos
- Nota:
- Cum prologo comune <(f. 460r)>.
- Lingua:
- Latino.
- Alfabeto:
- Latino.
- Fonte:
- A. Wilmart, Codices reginenses latini I: Codices 1-250, In Bibliothecae Vaticana, 1937, p. 43.
461v-463v
Epistulae Petri I et II
463v-465r
Epistulae Iohannis I, II et III
- Locus:
- 463v-465r
- Titolo supplito:
- Epistulae Iohannis I, II et III
- Titolo uniforme:
- Biblia. N.T. Epistolae Iohannis I-III. Latino
- Nota:
- Cum prologo comune <(f. 460r)>.
- Lingua:
- Latino.
- Alfabeto:
- Latino.
- Fonte:
- A. Wilmart, Codices reginenses latini I: Codices 1-250, In Bibliothecae Vaticana, 1937, p. 43.
465r-v
Epistula Iudae
465v-472r
Apocalipsis
473r-498v
Hebraicae interpretationes secundum alphabeti ordinem