Pal.lat.235
Informazioni sul manoscritto
- Resource type:
- Manuscript
- Collection:
- Pal.lat.
- Segnatura:
- Pal.lat.235
- Biblioteca:
- Biblioteca Apostolica Vaticana
- Datazione:
- sec. VIII in, sec. X/XI, sec. XII
- Data inizio:
- 701, 901, 1101
- Data fine:
- 725, 1100, 1200
- Materiale:
- membr.
- Altezza:
- 294/295
- Larghezza:
- 220/225
- Numero fogli:
- 67 (+2bis)
Descrizione
- Scrittura:
- <scrittura insulare (ff. 4-29)>
- Nota:
- Sec. VIII in (ff. 4r-29v), sec. X/XI (ff. 36r-67v), sec. XII (ff. 30r-35v).
- Lingua:
- Latino.
- Alfabeto:
- Latino.
Informazioni amministrative
- Fonte:
- E. Stevenson, G. B. De Rossi, Codices Palatini Latini Bibliothecae Vaticanae, Romae 1886, pp. 57-58. - T. J. Brown, T. W. Mackay, Codex Vaticanus Palatinus Latinus 235, Turnhout 1988, p. 24.
Testo del curatore
Il Pal. lat. 235 è un insieme di più unità codicologiche riunite all’ingresso del fondo Palatino nella biblioteca Vaticana tra il 1622 e il 1623. I ff. 1-29 contengono sei carmina di s. Paolino di Nola, mentre le parti restanti sono divisibili in due grosse sezioni: la prima (ff. 30r-35v) del XIII sec. contiene i capp. XII-XIII del De laudibus virginitatis di Adelmo di Sherborne, mentre la seconda (ff. 36r-67v) parte comprende vari materiali (testi di computo, liturgici e glosse) tutti del IX-X sec. Il manoscritto ha un gemello in Sankt-Peterburg, Gosudarstvennaja Publicnaja Biblioteka im. M. E. Saltykova Scedrina, Q. V. XIV. I. L’attenzione degli studiosi si è concentrata soprattutto sui primi tre fascicoli con i componimenti di Paolino di Nola. La lavorazione della pergamena è tipica della zona insulare (difficile distinguere il lato pelo dal lato carne). Il testo è stato copiato con inchiostro scuro su due colonne fino al f. 23v, senza apparenti interruzioni; Brown ipotizza la presenza di cinque mani, tre principali e due secondarie, tutte riconducibili alla prima fase della minuscola insulare. Questi aspetti hanno permesso a Dolveck di affermare che il manoscritto potrebbe essere stato realizzato nella bottega del celebre evangeliario di Lindisfarne all’inizio dell’VIII sec. L’aggiunta al f. 29v del brano tratto dall’Apocalisse è posteriore e può essere stata trascritta sia in Northumbria sia in area continentale, come anche le correzioni e i rinvii marginali: questo dato permetterebbe di affermare che il manoscritto potrebbe essere giunto in Germania, forse a Fulda, già alla fine dell’VIII sec.
Il brano trascritto e annotato è al f. 8r: Paulinus Nolanus, Carmina XV, 348 - XVI, 24 (cfr. CCSL 21, pp. 318-320).
Bibliografia
CLA I, tav. 87; BROWN - MACKAY, Codex Vaticanus; CCSL 21, pp. 58-61; ROSELLINI nr. 16, p. 126; CHERUBINI - PRATESI, Paleografia, tav. 26. Ulteriori citazioni bibliografiche.
Descrizioni interne
29v
S. loannis Apocalypsis (excerptum)
- Datazione:
- sec. VIII in
- Data inizio:
- 701
- Data fine:
- 725
- Paese:
- <Inghilterra>
- Regione:
- <Northumbrien>
- Localita:
- <Lindisfarne(?)>
- Locus:
- 29v
- Titolo supplito:
- S. loannis Apocalypsis (excerptum)
- Nota:
- Ap. 12, 7-12.
- Lingua:
- Latino.
- Alfabeto:
- Latino.
- Fonte:
- E. Stevenson, G. B. De Rossi, Codices Palatini Latini Bibliothecae Vaticanae, Romae 1886, p. 57.
36r(1)
Preces ad benedicendum
30r-35v
De laudibus virginitatis
- Datazione:
- sec. XII
- Data inizio:
- 1101
- Data fine:
- 1200
- Locus:
- 30r-35v
- Titolo supplito:
- De laudibus virginitatis
- Nota:
- Initio e fine mutilus (a cap. XII ad finem cap. XIII).
- Lingua:
- Latino.
- Alfabeto:
- Latino.
- Fonte:
- E. Stevenson, G. B. De Rossi, Codices Palatini Latini Bibliothecae Vaticanae, Romae 1886, p. 57. - T. J. Brown, T. W. Mackay, Codex Vaticanus Palatinus Latinus 235, Turnhout 1988, p. 24.
36r(2)
Carmen de ducibus Candido et Nigro
- Datazione:
- sec. X/XI
- Data inizio:
- 901
- Data fine:
- 1100
- Locus:
- 36r(2)
- Titolo supplito:
- Carmen de ducibus Candido et Nigro
- Incipit:
- [Q]uadam nocte Niger dux nomine Candidus alter
- Lingua:
- Latino.
- Alfabeto:
- Latino.
- Fonte:
- E. Stevenson, G. B. De Rossi, Codices Palatini Latini Bibliothecae Vaticanae, Romae 1886, p. 57. - T. J. Brown, T. W. Mackay, Codex Vaticanus Palatinus Latinus 235, Turnhout 1988, p. 24.
36v
Tabula demonstrans flexus digitorum ad computandum
- Datazione:
- sec. X/XI
- Data inizio:
- 901
- Data fine:
- 1100
- Locus:
- 36v
- Titolo supplito:
- Tabula demonstrans flexus digitorum ad computandum
- Incipit:
- Tres digiti in sinistra manu
- Lingua:
- Latino.
- Alfabeto:
- Latino.
- Fonte:
- E. Stevenson, G. B. De Rossi, Codices Palatini Latini Bibliothecae Vaticanae, Romae 1886, p. 57. - T. J. Brown, T. W. Mackay, Codex Vaticanus Palatinus Latinus 235, Turnhout 1988, p. 24.
36v-38v
De ratione temporum
- Datazione:
- sec. X/XI
- Data inizio:
- 901
- Data fine:
- 1100
- Locus:
- 36v-38v
- Titolo supplito:
- De ratione temporum
- Incipit:
- [D]e temporum ratione domino iuuante dicturi
- Nota:
- Tractatus compositus a. 793.
- Lingua:
- Latino.
- Alfabeto:
- Latino.
- Fonte:
- E. Stevenson, G. B. De Rossi, Codices Palatini Latini Bibliothecae Vaticanae, Romae 1886, p. 57. - T. J. Brown, T. W. Mackay, Codex Vaticanus Palatinus Latinus 235, Turnhout 1988, p. 24.
38v-39r
De arte musica
- Datazione:
- sec. X/XI
- Data inizio:
- 901
- Data fine:
- 1100
- Locus:
- 38v-39r
- Titolo supplito:
- De arte musica
- Incipit:
- [Q]uid est cantus peritia musicae artis
- Lingua:
- Latino.
- Alfabeto:
- Latino.
- Fonte:
- E. Stevenson, G. B. De Rossi, Codices Palatini Latini Bibliothecae Vaticanae, Romae 1886, p. 57. - T. J. Brown, T. W. Mackay, Codex Vaticanus Palatinus Latinus 235, Turnhout 1988, p. 24.
39r
Subputatio quam subputavit Esdras in templo Hierusalem
- Datazione:
- sec. X/XI
- Data inizio:
- 901
- Data fine:
- 1100
- Locus:
- 39r
- Titolo:
- Subputatio quam subputavit Esdras in templo Hierusalem
- Incipit:
- Si in prima feria fuerint Kal. Ianuarii hiemps bona erit
- Lingua:
- Latino.
- Alfabeto:
- Latino.
- Fonte:
- E. Stevenson, G. B. De Rossi, Codices Palatini Latini Bibliothecae Vaticanae, Romae 1886, p. 57. - T. J. Brown, T. W. Mackay, Codex Vaticanus Palatinus Latinus 235, Turnhout 1988, p. 24.
39v-40r
Tabulae lunares astrologicae de nascentibus hominibus, de aegrotantibus, de somniis
- Datazione:
- sec. X/XI
- Data inizio:
- 901
- Data fine:
- 1100
- Locus:
- 39v-40r
- Titolo supplito:
- Tabulae lunares astrologicae de nascentibus hominibus, de aegrotantibus, de somniis
- Incipit:
- Luna prima qui natus fuerit vitalis est
- Lingua:
- Latino.
- Alfabeto:
- Latino.
- Fonte:
- E. Stevenson, G. B. De Rossi, Codices Palatini Latini Bibliothecae Vaticanae, Romae 1886, p. 57. - T. J. Brown, T. W. Mackay, Codex Vaticanus Palatinus Latinus 235, Turnhout 1988, p. 24.
40r(1)
Quid significent tonitrua singulis mensibus
- Datazione:
- sec. X/XI
- Data inizio:
- 901
- Data fine:
- 1100
- Locus:
- 40r(1)
- Titolo supplito:
- Quid significent tonitrua singulis mensibus
- Incipit:
- In mense Ianuario si tonitru fuerit
- Lingua:
- Latino.
- Alfabeto:
- Latino.
- Fonte:
- E. Stevenson, G. B. De Rossi, Codices Palatini Latini Bibliothecae Vaticanae, Romae 1886, p. 57. - T. J. Brown, T. W. Mackay, Codex Vaticanus Palatinus Latinus 235, Turnhout 1988, p. 24.
40r(2)
De nativitate Infantum
- Datazione:
- sec. X/XI
- Data inizio:
- 901
- Data fine:
- 1100
- Locus:
- 40r(2)
- Titolo:
- De nativitate Infantum
- Incipit:
- Qui nati fuerint in die dominico hora diurna siue nocturna magni et splendidi erunt
- Lingua:
- Latino.
- Alfabeto:
- Latino.
- Fonte:
- E. Stevenson, G. B. De Rossi, Codices Palatini Latini Bibliothecae Vaticanae, Romae 1886, p. 57. - T. J. Brown, T. W. Mackay, Codex Vaticanus Palatinus Latinus 235, Turnhout 1988, p. 24.
40r-41r
De lunae observatione
- Datazione:
- sec. X/XI
- Data inizio:
- 901
- Data fine:
- 1100
- Locus:
- 40r-41r
- Titolo:
- De lunae observatione
- Incipit:
- Luna I omnibus rebus agendis utilis
- Lingua:
- Latino.
- Alfabeto:
- Latino.
- Fonte:
- E. Stevenson, G. B. De Rossi, Codices Palatini Latini Bibliothecae Vaticanae, Romae 1886, p. 57. - T. J. Brown, T. W. Mackay, Codex Vaticanus Palatinus Latinus 235, Turnhout 1988, p. 24.
41v
Hymnus de sancto Iohanne
- Datazione:
- sec. X/XI
- Data inizio:
- 901
- Data fine:
- 1100
- Locus:
- 41v
- Titolo:
- Hymnus de sancto Iohanne
- Titolo uniforme:
- De s. Johanne Baptista (Paulus Diaconus, c. 720-799. Opere spurie e dubbie)
- Incipit:
- Ut queant laxis resonare fibris
- Lingua:
- Latino.
- Alfabeto:
- Latino.
- Fonte:
- E. Stevenson, G. B. De Rossi, Codices Palatini Latini Bibliothecae Vaticanae, Romae 1886, p. 57. - T. J. Brown, T. W. Mackay, Codex Vaticanus Palatinus Latinus 235, Turnhout 1988, p. 24.
42r-v
Sermo de genere Salvatoris
- Datazione:
- sec. X/XI
- Data inizio:
- 901
- Data fine:
- 1100
- Locus:
- 42r-v
- Titolo:
- Sermo de genere Salvatoris
- Incipit:
- Dominus et Saluator noster de quo genere natus
- Lingua:
- Latino.
- Alfabeto:
- Latino.
- Fonte:
- E. Stevenson, G. B. De Rossi, Codices Palatini Latini Bibliothecae Vaticanae, Romae 1886, p. 57. - T. J. Brown, T. W. Mackay, Codex Vaticanus Palatinus Latinus 235, Turnhout 1988, p. 24.
67v
In sancti Baptistae Christi preconis
- Datazione:
- sec. XI
- Data inizio:
- 1001
- Data fine:
- 1100
- Locus:
- 67v
- Titolo supplito:
- In sancti Baptistae Christi preconis
- Incipit:
- Sollemnia celebrantes moribus ipsum sequamur
- Nota:
- Hymnus cum notis musicis. In marg. laterculum sanctorum (mensium Sept. Oct. et Nov.) e kalendario, manu saec. XII.
- Lingua:
- Latino.
- Alfabeto:
- Latino.
- Fonte:
- E. Stevenson, G. B. De Rossi, Codices Palatini Latini Bibliothecae Vaticanae, Romae 1886, p. 57. - T. J. Brown, T. W. Mackay, Codex Vaticanus Palatinus Latinus 235, Turnhout 1988, p. 24.
62r-67r
Tractatus de kalendario et de computo paschali
- Datazione:
- sec. XI
- Data inizio:
- 1001
- Data fine:
- 1100
- Locus:
- 62r-67r
- Titolo supplito:
- Tractatus de kalendario et de computo paschali
- Incipit:
- Ianuarius, Augustus et December IIII nonas habent
- Lingua:
- Latino.
- Alfabeto:
- Latino.
- Fonte:
- E. Stevenson, G. B. De Rossi, Codices Palatini Latini Bibliothecae Vaticanae, Romae 1886, p. 57. - T. J. Brown, T. W. Mackay, Codex Vaticanus Palatinus Latinus 235, Turnhout 1988, p. 24.
48r-61v
Glosemata de Prudentio
- Datazione:
- sec. X
- Data inizio:
- 901
- Data fine:
- 1000
- Locus:
- 48r-61v
- Titolo:
- Glosemata de Prudentio
- Incipit:
- Illustrium, nobilium uel clarorum
- Nota:
- Fine mutila.
- Lingua:
- Latino.
- Alfabeto:
- Latino.
- Fonte:
- E. Stevenson, G. B. De Rossi, Codices Palatini Latini Bibliothecae Vaticanae, Romae 1886, p. 57. - T. J. Brown, T. W. Mackay, Codex Vaticanus Palatinus Latinus 235, Turnhout 1988, p. 24.
47v
Ordo et celebratio missae qualiter apud romanos agitur
- Datazione:
- sec. X/XI
- Data inizio:
- 901
- Data fine:
- 1100
- Locus:
- 47v
- Titolo:
- Ordo et celebratio missae qualiter apud romanos agitur
- Incipit:
- Primum enim in celebratione misse ad introitum sacerdotis ad altare antiphona cantatur a clero
- Lingua:
- Latino.
- Alfabeto:
- Latino.
- Fonte:
- E. Stevenson, G. B. De Rossi, Codices Palatini Latini Bibliothecae Vaticanae, Romae 1886, p. 57. - T. J. Brown, T. W. Mackay, Codex Vaticanus Palatinus Latinus 235, Turnhout 1988, p. 24.
47r-v
De sacramentis Ecclesiae
- Datazione:
- sec. X/XI
- Data inizio:
- 901
- Data fine:
- 1100
- Locus:
- 47r-v
- Titolo:
- De sacramentis Ecclesiae
- Incipit:
- Sunt autem sacramenta ecclesiae
- Lingua:
- Latino.
- Alfabeto:
- Latino.
- Fonte:
- E. Stevenson, G. B. De Rossi, Codices Palatini Latini Bibliothecae Vaticanae, Romae 1886, p. 57. - T. J. Brown, T. W. Mackay, Codex Vaticanus Palatinus Latinus 235, Turnhout 1988, p. 24.
46v-47r
Ordo VIIII (de indumentis) qualier sacerdos ad missam eis induatur
- Datazione:
- sec. X/XI
- Data inizio:
- 901
- Data fine:
- 1100
- Locus:
- 46v-47r
- Titolo supplito:
- Ordo VIIII (de indumentis) qualier sacerdos ad missam eis induatur
- Incipit:
- Primum ergo episcoporum vel aliorum sacerdotum indumentum est
- Lingua:
- Latino.
- Alfabeto:
- Latino.
- Fonte:
- E. Stevenson, G. B. De Rossi, Codices Palatini Latini Bibliothecae Vaticanae, Romae 1886, p. 57. - T. J. Brown, T. W. Mackay, Codex Vaticanus Palatinus Latinus 235, Turnhout 1988, p. 24.
46r-v
Expositio super dominicam orationem
- Datazione:
- sec. X/XI
- Data inizio:
- 901
- Data fine:
- 1100
- Locus:
- 46r-v
- Titolo:
- Expositio super dominicam orationem
- Incipit:
- Quot peticiones habentur in oratione dominica
- Nota:
- Praecedit in f. 46r "Interpretatio (vocabuli) all(eluia)"
- Lingua:
- Latino.
- Alfabeto:
- Latino.
- Fonte:
- E. Stevenson, G. B. De Rossi, Codices Palatini Latini Bibliothecae Vaticanae, Romae 1886, p. 57. - T. J. Brown, T. W. Mackay, Codex Vaticanus Palatinus Latinus 235, Turnhout 1988, p. 24.
45r-46r
De VII diebus et ebdomadis
- Datazione:
- sec. X/XI
- Data inizio:
- 901
- Data fine:
- 1100
- Locus:
- 45r-46r
- Titolo:
- De VII diebus et ebdomadis
- Incipit:
- Verum igitur gentiles cum obseruationem a populo israel ebdomadis ediscerent
- Lingua:
- Latino.
- Alfabeto:
- Latino.
- Fonte:
- E. Stevenson, G. B. De Rossi, Codices Palatini Latini Bibliothecae Vaticanae, Romae 1886, p. 57. - T. J. Brown, T. W. Mackay, Codex Vaticanus Palatinus Latinus 235, Turnhout 1988, p. 24.
44r-45r
Orationes contra frigores
- Datazione:
- sec. X/XI
- Data inizio:
- 901
- Data fine:
- 1100
- Locus:
- 44r-45r
- Titolo:
- Orationes contra frigores
- Incipit:
- Crux Christi et qui pendebat in cruce liberet te (sic.)
- Lingua:
- Latino.
- Alfabeto:
- Latino.
- Fonte:
- E. Stevenson, G. B. De Rossi, Codices Palatini Latini Bibliothecae Vaticanae, Romae 1886, p. 57. - T. J. Brown, T. W. Mackay, Codex Vaticanus Palatinus Latinus 235, Turnhout 1988, p. 24.
43v-44r
Breviarium apostolorum
- Datazione:
- sec. X/XI
- Data inizio:
- 901
- Data fine:
- 1100
- Locus:
- 43v-44r
- Titolo:
- Breviarium apostolorum
- Incipit:
- Simon qui interpretatur obediens Petrus agnoscens filius Iohannis
- Nota:
- CFR. BHL 652.
- Lingua:
- Latino.
- Alfabeto:
- Latino.
- Fonte:
- E. Stevenson, G. B. De Rossi, Codices Palatini Latini Bibliothecae Vaticanae, Romae 1886, p. 57. - T. J. Brown, T. W. Mackay, Codex Vaticanus Palatinus Latinus 235, Turnhout 1988, p. 24.
43r-v
Versus de festivitatibus sanctorum
- Datazione:
- sec. X/XI
- Data inizio:
- 901
- Data fine:
- 1100
- Locus:
- 43r-v
- Titolo:
- Versus de festivitatibus sanctorum
- Incipit:
- Bissena mensum vertigine volvitur annus
- Nota:
- Cfr. Martyrologium poeticum PL 94. 603A-606B.
- Lingua:
- Latino.
- Alfabeto:
- Latino.
- Fonte:
- E. Stevenson, G. B. De Rossi, Codices Palatini Latini Bibliothecae Vaticanae, Romae 1886, p. 57. - T. J. Brown, T. W. Mackay, Codex Vaticanus Palatinus Latinus 235, Turnhout 1988, p. 24.
4r-29v
Libri sex in nativitatem s. Felicis
- Datazione:
- sec. VIII in
- Data inizio:
- 701
- Data fine:
- 725
- Paese:
- <Inghilterra>
- Regione:
- <Northumbrien>
- Localita:
- <Lindisfarne(?)>
- Locus:
- 4r-29v
- Titolo supplito:
- Libri sex in nativitatem s. Felicis
- Nota:
- Ff. 4r-8r: Carmen XV. Ff. 8r-11v: Carmen XVI. Ff. 11v-16r: Carmen XVIII. Ff. 16v-19v: XXVIII. Ff. 20r-27r: Carmen XXVII. Ff. 27r-29v: Carmen XVII.
- Lingua:
- Latino.
- Alfabeto:
- Latino.
- Fonte:
- E. Stevenson, G. B. De Rossi, Codices Palatini Latini Bibliothecae Vaticanae, Romae 1886, p. 57.